11-րդ դասարանի աշխարհագրության համար
ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Քաղաքականությունը հունարեն «polis» (քաղաք-պետություն) և «techné» (գիտություն) բառերի համակցություն է և նշանակում է պետական կառավարման գիտություն։ Ժամանակակից իմաստով քաղաքականությունը ներառում է բոլոր այն գաղափարախոսությունները, ռազմավարությունները կամ գործունեությունը, որոնք կապված են պետության կառավարման և այլ պետությունների հետ հարաբերությունների հետ։ Մաքիավելիի խոսքերով՝ «Ամեն ինչ քաղաքականություն չէ, բայց քաղաքականությունը հետաքրքրված է ամեն ինչով»։Կարելի է ասել, որ քաղաքականությունն իր մեջ ներառում է պետական մարմինների դասավորվածության ու փոխկախվածության, տնտեսական, սոցիալական, մշակութային ոլորտների, երկրի արտաքին հարաբերությունների, պաշտպանության ռազմավարության և շատ այլ հարցեր։ Լայն իմաստով քաղաքականությունը ներառում է այն ամենը, ինչ կապված է ցանկացած սոցիալական սուբյեկտի կազմակերպման և գործունեության սկզբունքների և կանոնների հաստատման և դրանց կիրարկման ապահովման հետ: Այս խնդիրների նկարագրման և համակարգման արդյունքում ձևավորվում է քաղաքական գաղափարախոսություն, որը բնութագրում է հասարակության պետական կառավարման և կազմակերպման ոճը, պետություն/իշխանություն և անհատ հարաբերություններն ու փոխկապվածությունը։ Ընդհանրապես, քաղաքական գաղափարախոսությունների և հոսանքների ցանկացած դասակարգում միայն պայմանական է և արտացոլում է միայն հիմնական միտումները։ Ավանդաբար քաղաքական գաղափարախոսությունները բաժանվում են աջակողմյան և ձախակողմյան հոսանքների՝ կախված նրանից, թե որ արժեքները (ավանդական կամ նորարարական) են համարվում երկիրը առաջ տանելու և քաղաքացիների բարեկեցությունն ապահովելու լավագույն միջոցը։ Պատմականորեն ձախ-աջ եզրույթները կապված են Ֆրանսիական հեղափոխությունից հետո (1789 թ.) ժամանակաշրջանի հետ. , գտնվում էին դահլիճի աջ կողմում, իսկ հակառակորդները՝ բուրժուազիայի ներկայացուցիչները՝ ձախ կողմում։Աջակողմյան միտումը կենտրոնացած է ազգային, ավանդական արժեքների շուրջ և, հետևաբար, ավելի պահպանողական է: Աջերը սատարում են ուժեղ պետությանը, որի հիմնաքարը բարոյական արժեքներն են, օրենքի կիրարկումն ու անհատական պատասխանատվությունը։ Ձախ գաղափարախոսությունները, դասական իմաստով, հիմնված են սոցիալական արդարության վրա և որպես հիմնական արժեքներ ճանաչում են սոցիալական հավասարությունը, համերաշխությունն ու առաջադեմությունը։ Քաղաքական մտքի և դոկտրինների զարգացմանը զուգընթաց սովորական է, որ տարբեր գաղափարախոսություններ իրենցից վերցված տարրերը հատում կամ միավորում են նոր քաղաքական հոսանքների մեջ, որոնք հաճախ անվանում են կենտրոնամետ, քանի որ դրանք ինչ-որ կերպ համատեղում և հավասարակշռում են ձգտումներն ու արժեքները։ պահպանողականների և ազատականների; ․․Ինչ վերաբերում է կոնկրետ քաղաքական գաղափարախոսություններին, ապա դրանք շատ են և այստեղ կանդրադառնանք միայն հիմնական ամենատարածված գաղափարախոսություններին։ Լիբերալիզմը քաղաքական գաղափարախոսություն է, որը հիմնված է ազատության և հավասարության գաղափարի վրա, որում պետության շարժիչ ուժը համարվում է անձի ազատ կամքը և հասարակության յուրաքանչյուր անդամի անհատական պատասխանատվությունը։ Լիբերալ գաղափարախոսությունը ճանաչում և հարգում է մարդու իրավունքները, բաց է բոլոր առաջադեմ նորարարությունների և բարեփոխումների համար, այդ իսկ պատճառով լիբերալ գաղափարախոսությունը ավանդաբար հակադրվում է պահպանողականությանը: Լիբերալ գաղափարախոսության համաձայն՝ պետությունը պետք է նվազագույնը միջամտի անհատների գոյությանը և պետք է կառավարի միայն այն ոլորտները, որոնք անհատները չեն կարող կարգավորել։Լիբերալիզմը, զուտ քաղաքական տեսակետից, նման է սոցիալիստական գաղափարախոսությանը, սակայն դրանց հիմնական և շատ կարևոր տարբերությունը մասնավոր սեփականության և անհավասարությունների վերացման ուղիների մեջ է։ Լիբերալիզմին՝ որպես քաղաքական գաղափարախոսության կողքին, հաճախ հիշատակվում է նույն շուկայական տնտեսությունը, որը պահանջում է նվազագույն պետական միջամտություն մասնավոր սեփականության ևարտադրության մեջ, ինչը արմատապես տարբերվում է սոցիալիստական մոտեցումներից։ Պահպանողականությունն ավանդաբար կապված է աջ թևի հետ և ընդգծում է հարգանքը հին, ավանդական արժեքների նկատմամբ: Հետևաբար, պահպանողականները զգուշավոր են կամ ամբողջությամբ մերժում են արմատական բարեփոխումների ուղին։ Պահպանողականները կարծում են, որ սոցիալական անհավասարությունը բնական երևույթ է, և դրա ամբողջական վերացումը պարզապես անհնար է։ Պահպանողականների համար մասնավոր սեփականությունը սուրբ է, և պետության կողմից ցանկացած միջամտություն կամ սահմանափակում հավասարազոր է աղետի: Սրանում պահպանողականությունը հակադրվում է սոցիալիստական գաղափարախոսությանը։ Պահպանողականությունը, ինչպես լիբերալիզմը, չի հակադրվում կամ ժխտում մարդու իրավունքներին ու հիմնարար ազատություններին, սակայն, ի տարբերություն լիբերալիզմի, ուժեղ պետությունը դասում է մարդու ազատ կամքի և անհատական ազատությունների առաջ և առաջնահերթություն է համարում անվտանգությունն ու կարգուկանոնը։ Սոցիալիզմը բավականին տարածված, տիպիկ ձախակողմյան քաղաքական գաղափարախոսություն է, որի հիմնական հենարանը սոցիալական հավասարության գաղափարն է, ավելի ճիշտ՝ անհավասարությունը հնարավորինս նվազեցնելու գաղափարը։ Սոցիալիստական գաղափարախոսության հետևորդների կարծիքով՝ պետությունը պետք է առավելագույն ջանքեր գործադրի մարդկանց միջև սոցիալական անհավասարությունը վերացնելու համար և այդ նպատակով պետական բյուջեի հաշվին պետք է օգնի սոցիալապես անապահով խավերին և գործազուրկներին։Սոցիալիզմը չի հակադրվում մասնավոր սեփականությանը, սակայն կարծում է, որ բարեկեցության սկիզբը դեռ անցնում է պետական սեփականության և պետական տնտեսական կանոնակարգերի միջով։ Ինչպես նշեցինք, այս մոտեցումը արմատապես հակասում է լիբերալ տնտեսագիտության գաղափարներին։ Ինչպես նշում են շատ հեղինակներ, առաջին հայացքից սոցիալիզմի ձգտումը դեպի հավասարություն և բարեկեցություն կարող է գրավիչ թվալ, սակայն շատ պետությունների օրինակները հստակ ցույց են տալիս, որ պետական միջամտությունը սոցիալական և տնտեսական խնդիրները լուծում է միայն կարճաժամկետ հեռանկարում, քանի որ. ընդհանուր փողի (բյուջեի) և այս կամ այն միջոցների հաշվին օգնություն տրամադրելը Տնտեսական ակտիվության կանոնավոր խթանումը, ի վերջո, ավելի շատ նպաստում է միջին խավերի աղքատացմանը, քան աղքատության հաղթահարմանը` սոցիալական աջակցության համար անհրաժեշտ հարկերի ավելացման պատճառով։ Ֆաշիզմը արմատական աջակողմյան, տոտալիտար-ազգայնական գաղափարախոսություն է, որը ծագել է Իտալիայում Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակ և իր գագաթնակետին է հասել Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակաշրջանի Գերմանիայում: Ֆաշիզմի գաղափարախոսությունը հիմնված է ռասայական և/կամ ազգային գերազանցության վրա։ Ֆաշիստները կարծում են, որ ազգը պետք է միավորվի՝ պաշտպանելու իր ինքնությունը, ավանդույթներն ու մաքրությունը և միասին կանգնի այդ ինքնությունը ոչնչացնել ցանկացող «թշնամու» դեմ։ Ի վերջո, ֆաշիստական գաղափարախոսությունը վերածվում է մի ձևի, որտեղ կեղծ հայրենասիրական կարգախոսների և երևակայական «թշնամիների» դեմ պայքարի պատրվակով սահմանափակվում են մարդուիրավունքներն ու ազատությունները, հալածվում են տարբեր համոզմունքների կամ ծագման մարդիկ։
No comments:
Post a Comment